თეონა მახარაშვილი
ვაჟა-ფშაველას პოეზია
ვაჟა-ფშაველა დაიბადა 1862 ჩარგალში,მდ. ჩარგულას პირას 8 წლამდე იზრდებოდა ფშავში, სოფ.ჩარგალში, მამის- თვითნასწავლი მღვდელის პავლეს ოჯახში, დედა- ბარბალე(გულქან) ფხიკელაშვილი სწავლობდა თელავის სასულიერო სასწავლებელში, 1877-79წ - თბილისის სამასწავლებლო ინსტიტუტთან არსებული ორკლასიან სასწავლებელში.პეტერბურგის უნივერსიტეტის თავისუფალი მსმენელი იყო.
ვაჟა არა მარტო ბუმბერაზი მწერალი, ბუმბერაზი პიროვნებაც იყო. მისი პირველი კორესპონდენცია “წერილი ხევსურეთიდან” 1879 წელს დაიბეჭდა, პირველი თარგმანი ერკმან- შატრიანის მოთხრობისა “ფეოდალის აღზრდა”-პირველი ლექსი “მეომარი”-1881 წ.
ქართველ პოეტთა შორის ვაჟა-ფშაველა ყველაზე ღრმად ჩაწვდა ბუნების საიდუმლოებას. პოეტისთვის მშვენიერება განფენილია სინამდვილის აურაცხელ კონკრეტულ ფორმაში, სიცოცხლე მთელი თავისი ნაირფერობით პოეტს მაღალი გონიერების და სიკეთის განსახიერებად წარმოუდგენია. მან უღრმესი გავლენა მოახდინა ქართველი ხალხის გაღვიძებულ ეროვნულ თვითშეგნებაზე. 1888 “ხმა სამარიდან” , 1893 “ბაკური” , 1899 “ქართლს” , 1912 “კახეთს” , 1913 “ფშაველი ჯარისკაცის წერილი”. ვაჟა-ფშაველას პოეზიაში სრულქმნილად განხორციელდა XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზანდასახული- ეროვნული ეპოპეის შექმნის ამოცანა. ვაჟას პოეტური სტილი მკვეთრად გამოირჩევა მთელი XIX საუკუნის ფონზე. მისი ხატოვანი აზროვნების პირველიწყარო ხალხური შემოქმედებაა. მისი პოეზიის ენა საკამათო საგნად იქცა. ის უნიკალური შინაარსისაა, მისი თითოეული ლექსი ქართული ლიტერატურის კლასიკური ნიმუშია.
###
ისე თბილა, ისე ლურჯი ცაა,
მამაჩემი ფოცხვერა და ვაჟა დიდი მეგობრები იყვნენ. ერთად დადიოდნენ ხოლმე სანადიროდ, საღამოობით კი ხინკლის კეთებას იწყებდნენ. ერთხელ ხინკალს რომ შეექცეოდნენ, ყველასათვის მოულოდნელად ვაჟა წამოდგა, გარეთ გავიდა, და შინ აღარ შემობრუნებულა. მამამ გამაგზავნა ერთი ნახე, რა დაემართა იმ კაცსო. მე ვაჟას სახლში მივირბინე და მის მეუღლეს ვკითხე: ვაჟას ხომ არაფერი დამართნია მეტქი?..
-აი ნახე რა დაემართაო!-მითხრა ვაჟას მეუღლემ.
მე მოკრძალებით შევედი ვაჟას ოთახში. იგი იჯდა და წერდა.
ვაჟა-ფშაველას პოეზია
ვაჟა-ფშაველა დაიბადა 1862 ჩარგალში,მდ. ჩარგულას პირას 8 წლამდე იზრდებოდა ფშავში, სოფ.ჩარგალში, მამის- თვითნასწავლი მღვდელის პავლეს ოჯახში, დედა- ბარბალე(გულქან) ფხიკელაშვილი სწავლობდა თელავის სასულიერო სასწავლებელში, 1877-79წ - თბილისის სამასწავლებლო ინსტიტუტთან არსებული ორკლასიან სასწავლებელში.პეტერბურგის უნივერსიტეტის თავისუფალი მსმენელი იყო.
ვაჟა არა მარტო ბუმბერაზი მწერალი, ბუმბერაზი პიროვნებაც იყო. მისი პირველი კორესპონდენცია “წერილი ხევსურეთიდან” 1879 წელს დაიბეჭდა, პირველი თარგმანი ერკმან- შატრიანის მოთხრობისა “ფეოდალის აღზრდა”-პირველი ლექსი “მეომარი”-1881 წ.
ქართველ პოეტთა შორის ვაჟა-ფშაველა ყველაზე ღრმად ჩაწვდა ბუნების საიდუმლოებას. პოეტისთვის მშვენიერება განფენილია სინამდვილის აურაცხელ კონკრეტულ ფორმაში, სიცოცხლე მთელი თავისი ნაირფერობით პოეტს მაღალი გონიერების და სიკეთის განსახიერებად წარმოუდგენია. მან უღრმესი გავლენა მოახდინა ქართველი ხალხის გაღვიძებულ ეროვნულ თვითშეგნებაზე. 1888 “ხმა სამარიდან” , 1893 “ბაკური” , 1899 “ქართლს” , 1912 “კახეთს” , 1913 “ფშაველი ჯარისკაცის წერილი”. ვაჟა-ფშაველას პოეზიაში სრულქმნილად განხორციელდა XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზანდასახული- ეროვნული ეპოპეის შექმნის ამოცანა. ვაჟას პოეტური სტილი მკვეთრად გამოირჩევა მთელი XIX საუკუნის ფონზე. მისი ხატოვანი აზროვნების პირველიწყარო ხალხური შემოქმედებაა. მისი პოეზიის ენა საკამათო საგნად იქცა. ის უნიკალური შინაარსისაა, მისი თითოეული ლექსი ქართული ლიტერატურის კლასიკური ნიმუშია.
ნინო მახარაშვილი
ვაჟა-ფშაველა (ნამდვილი სახელი და გვარი ლუკა პავლეს ძე რაზიკაშვილი). დაიბადა 1861 წლის 14 ივლისს. 8 წლამდე იზრდებოდა ფშავში, სოფ. ჩარგალში მამის, თვითნასწავლი სოფლის მღვდლის პავლეს, და დედის, ბარბალე ფხიკელაშვილის წვრილშვილიან ოჯახში. სწავლობდა თელავის სასულიერო სასწავლებელში, 1877-1879 — თბილისის სამასწავლებლო ინსტიტუტთან არსებულ ორკლასიან სამოქალაქო სასწავლებელში, 1883-1884 წლებში პეტერბურგის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის თავისუფალი მსმენელი იყო. ხელმოკლეობის გამო დატოვა უნივერსიტეტი და დაბრუნდა სამშობლოში. ვაჟა ფშაველა მთის ხალხში დიდი გავლენით სარგებლობდა, იშვიათად თუ ჩამოდიოდა ბარად, სწორედ ფშავური ზამთრის გრძელ ღამეებში დაიწერა მისი გენიალური, პოემები, მოთხრობები და ლექსები. ვაჟას პირველი კორესპოდენცია “წერილი ხევსურეთიდან”, 1879 წელს დაიბეჭდა პირველი მოთხრობა “სურათი ფშაველის ცხოვრებიდან” , 1881წელს ქართველ პოეტთა შორის ვაჟა ყველაზე ღრმად ჩაწვდა ბუნების საიდუმლოებას, პოეტისათვის მშვენიერება განფენილია სინამდვილის აურაცხელ კონკრეტულ ფორმაში. მისთვის მთები არა მხოლოდ ესთეტიკური ჭვრეტისა და ტკბობის საგანია, არამედ ესთიკური მწვერვალიც “ მთათ მითხრეს” ქართველი ხალხის გაღვიძებულ ეროვნულ თვითშენებაზე მებრძოლ, შეუპოვარ კილოზეა დაწერილი მისი ლექსები “ბაკლერი”, “კახეთს” , “ფშაველი კაცის სიმღერა” და სხვა. გარდაიცვალა 1915 წლის 17 ივლისს, დასაფლავებულია მთაწმინდის პანთეონში.
ვაჟა-ფშაველა (ნამდვილი სახელი და გვარი ლუკა პავლეს ძე რაზიკაშვილი). დაიბადა 1861 წლის 14 ივლისს. 8 წლამდე იზრდებოდა ფშავში, სოფ. ჩარგალში მამის, თვითნასწავლი სოფლის მღვდლის პავლეს, და დედის, ბარბალე ფხიკელაშვილის წვრილშვილიან ოჯახში. სწავლობდა თელავის სასულიერო სასწავლებელში, 1877-1879 — თბილისის სამასწავლებლო ინსტიტუტთან არსებულ ორკლასიან სამოქალაქო სასწავლებელში, 1883-1884 წლებში პეტერბურგის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის თავისუფალი მსმენელი იყო. ხელმოკლეობის გამო დატოვა უნივერსიტეტი და დაბრუნდა სამშობლოში. ვაჟა ფშაველა მთის ხალხში დიდი გავლენით სარგებლობდა, იშვიათად თუ ჩამოდიოდა ბარად, სწორედ ფშავური ზამთრის გრძელ ღამეებში დაიწერა მისი გენიალური, პოემები, მოთხრობები და ლექსები. ვაჟას პირველი კორესპოდენცია “წერილი ხევსურეთიდან”, 1879 წელს დაიბეჭდა პირველი მოთხრობა “სურათი ფშაველის ცხოვრებიდან” , 1881წელს ქართველ პოეტთა შორის ვაჟა ყველაზე ღრმად ჩაწვდა ბუნების საიდუმლოებას, პოეტისათვის მშვენიერება განფენილია სინამდვილის აურაცხელ კონკრეტულ ფორმაში. მისთვის მთები არა მხოლოდ ესთეტიკური ჭვრეტისა და ტკბობის საგანია, არამედ ესთიკური მწვერვალიც “ მთათ მითხრეს” ქართველი ხალხის გაღვიძებულ ეროვნულ თვითშენებაზე მებრძოლ, შეუპოვარ კილოზეა დაწერილი მისი ლექსები “ბაკლერი”, “კახეთს” , “ფშაველი კაცის სიმღერა” და სხვა. გარდაიცვალა 1915 წლის 17 ივლისს, დასაფლავებულია მთაწმინდის პანთეონში.
ოლეგ ბაბინი
ფშავი
ფშავი — საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე. ისტორიულად იგი ხევსურეთთან ერთად ფხოვადიწოდებოდა. უძველეს წყაროებში სწორედ „ფხოვი“ გვხვდება, ფშავი და ხევსურეთი შედარებით გვიანდამკვიდრებული სახელწოდებებია. ფშავი მდებარეობს დუშეთის რაიონში ფშავის არაგვის ხეობაში. ფშავსესაზღვრება: ჩრდილო-აღმოსავლეთით - კავკასიონის მთავარი ქედი, რომელიც მას ჰყოფს თუშეთისა და პირაქეთახევსურეთისაგან, დასავლეთით - პირაქეთა ხევსურეთი, გუდამაყარი, ხანდო და ჭართალი, სამხრეთით -შიდაქართლი, აღმოსავლეთით - ერწო-თიანეთი.ფშაური კილო აღმოსავლეთ საქართველოს მთის დიალექტთა ე.წ. ფხოურიჯგუფის ერთი წევრია და ამ ჯგუფის სხვა წევრებთან შედარებით თავისებურ მდგომარეობაშია.ფშავი მდიდარია მცენარეულობით და მთელი მისი მიდამო შუაფხომდე შემოსილია ხშირ ფოთლოვანი ტყით.პირმზეში იზრდება: მუხა, იფანი და რცხილა. პირჩრდილში: წიფელი და თელა. მთის მწვერვალზე არყია. ტყისჯიშებში სჭარბობს: მუხა, წიფელი, ნეკერჩხალი და რცხილა. უთხოვარი დაცულია კაწალხევის ტყეში, რომლის მოჭრააკრძალულია. ფიჭვი იზრდება კუდოს ტყეში (მაღაროს ზემო). მრავალია ტყის მსხალი, ვაშლი და თხილი. იზრდება დახარობს კაკლის ხეც. ორწყალ-ზემო ფშავის არაგვის სათავისა და კავკასიონის ქედის მიმართებით ტყე თანდათანობითმცირდება, ის ბუჩქნარზე გადადის და მწვერვალებზე ალპიურ მდელოს ხალით იცვლება, სადაც ფართო სათიბები დასაძოვრებია. ფშავის მთავარი მდინარე არაგვია, რომელშიაც იწურებიან ფშავის კავკასიონის მაღალ და დახრამულმწვერვალებიდან გადმონახეთქი ნაკადები. ფშავის არაგვის სათავე ბოთანა-ბორბალოშია (3,135მ), რომელიცუმთავრესად შედგება სამი შენაკადისაგან: ბოთანას წყალი, ასისხევი და ბოგოჩარის ხევი. კავკასიონიდანდაქანებული არაგვი უკანაფშავიდან თანდათანობით დავაკებით მიმდინარეობს და აქ მას უერთდება წაწადა დავარეულა ახადთან, მათურხეულა (მათურის წყალი) დამასტესთან და ნაროულა და თეთრახევა შუაფხოსთან.ფშავის კლიმატი ბართან შედარებით მკაცრია და განეკუთვნება მთის ტყეების ჰავის ზოლს. ატმოსფერულინალექების წლიური რაოდენობა საშუალოა და მერყეობს 1000-1200 მმ-ს შორის. ფშავში ზომიერად ცივა, წლისსაშუალო ტემპერატურა ქვემო საფეხურზე 11 გრადუსია, ხოლო ზემოთ 5-მდე ჩამოდის. ზამთარი ცივია. გაზაფხულიგვიან დგება, ზაფხული თბილია, შემოდგომა კი მზიანი. წვიმიანი და ნისლიანი ამინდები უფრო გაზაფხულობით იცის.ქართულ ხალხურ პოეზიაში ფშაურ პოეზიას განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს, განსაკუთრებით ფშაურ კაფიას. პოეზიის ამ ჟანრს ახასიათებს ექსპრომტულ-დიალოგიური გაშაირება ორ მოპირდაპირე პირსა თუ ჯგუფს შორის.ფშავში 12 თემია და თითოეულ თემს თავისი სალოცავი – ხატი ჰყავს. ეს სალოცავებია: იახსარი (ქისტაურთა თემი),კოპალა (უძილაურთა თემი ), მთავარანგელოზი (გოგოჭურთა თემი), მთავარანგელოზი (ზურაბაულთა თემი),მთავარმოწამე (გოგოლაურთა თემი), მოხარნადე (წოწკურაულთა თემი), ძელის ანგელოზი (გაბიდაურთა თემი),პირცეცხლი (ჭიჩოელთა თემი), პირქუში (გოდერძაულთა თემი), კოტიას წმინდა გიორგი (წითელაურთა თემი),წყაროსთაველი (უკანაფშაველთა თემი ), მათურის თემი (მთავარაგგელოზი).
თორმეტივე თემისთვის საერთოსალოცავს წარმოადგენს ლაშარის ჯვარი და ღელე (თამარის სალოცავი). ფშავში ხატი ღვთიშვილთან არისგაიგივებული. მათ ღვთისაგან საყმო აქვთ ნაბოძები. ისინი ოდესღაც "ხორციელნი" იყვნენ და აღსასრულის შემდეგანგელოზებად იქცნენ. ხორციელობის ჟამს ისინი ფშავში ცხოვრობდნენ და ადამიანთა მტრებს – დევ–კერპებს –ებრძოდნენ (მაგ. კოპალა, იახსარი, პირქუში). სწორედ ამის გამო უქცევია ღმერთს ისინი "სულიწმინდებად" დასაბრძანისად ფშავის ხევი უჩუქებია. ამიტომ დღეს ფშავლები ამ სულიწმინდადქცეული ხატების ყმებად მიიჩნევენთავს. ყველა ხატს თავისი საბრძანისი ადგილი აქვს ანუ ადგილი, სადაც ღამით ხატის ანგელოზი ნათელ სვეტადეშვება. ხატის საბრძანისი წმინდა და შეუვალ ადგილს წარმოადგნს, რომელიც, როგორც წესი, მუხისა და იფნისხეებით არის გარშემორტყმული. ხელშეუხებელია ხატის ეს ხეივანიც. ხატის საბრძანისი და მისი ნაგებობები(დარბაზი, საზარე, სასანთლე) ფშავში ყველგან ერთნაირად არის წარმოდგენილი. ხატის ადგილი ჩვეულებრივღობე–ყორით არის შემოსაზღვრული. მისავალში ფიქალი ქვებისაგან აშენებულია პატარა სასანთლე. შორიახლოსაშენებულია ასევე საზარე, რომელშიც ერთი ნა რამდენიმე სხვადასვა ზომის ზარია დაკიდებული. იგი წარმოადგენსოთხსვეტიან ნაგებობას. ძველი საზარეები პირამიდული ფორმის სიპი ქვებითაა გადახურული, რომელსაც ზედაყუდია ფილთაქვის ფორმის შირიმის ქვა. შედარებით ახალ საზარეებს (რესტავრირებულებს) თუნუქის სახურავიაქვს, და ხშირად ჯვარიც უკეთია.ხატის შუა მოედანზე ხატის "ნიშ–საბრძანისია" განთავსებული. ნიში ქვის ფილისაგან (სიპი ქვისაგან) არის მშრალადაგებული. ფორმით ოთხუთხაა და წინ პატარა თახჩა აქვს გამოჭრილი. მისი სახურავი ასევე პირამიდული ფორმისაა.იქვეა ხატის "მკვრივი" ანუ ხატის საგანძურის სამალავი. მკვრივი ოთხივე მხრივ შეკრულია (პირამიდული ფორმისნაგებობა ფართით 2x2 მ), ნაგებია მკვიდრად და შეუვალია. სამალავის ახდა დაუშვებელია და თუ ვინმე ამას ჩაიდენს,მკაცრადაც ისჯება სიკვდილით ან ჭკვაზე გადაცდომით (ამის მაგალითები არა ერთია).ხატის ნაგებობების კომპლექსში შედის ასევე ხატის ბეღელი, რომელიც ერთკარიანი პატარა ოთახს წარმოადგენს. ამბეღელში ინახება ხატის მამულებიდან აღებული ჭირ–ნახული. ზოგიერთ ხატში ბეღელთან ერთად არის "სახარბაკე",სადაც ათავსებდნენ ხატისათვის შეწირულ ხარ–კურატებს. სახარბაკე ფორმით ბოსლის ტიპის გაგებობაა.ყველა ხატში ასევე აგებულია "სალუდე". იგი წარმოადგენს მიწურ გრძელ ოთახს, რომელშიც მოთავსებულია სალუდე(ალაოს მოსახარში) სპილენძის დიდი ქვაბები, თავისი ხელსაწყო–იარაღებით: საწურით, თუნგებით, ჯამებით და სხვა.ხატში ასევე ცალკე ნაგებობებია საბერო და საჯარე. საბერო განკუთვნილია ხევისბრისა და მოწმინდრებისათვის,რომლებიც სადღესასწაულო დღეებში დგებიან და წმინდობენ.ხატის გალავნის გარეთ ან სალუდესთან სიახლოვეს მოთავსებულია საჯარე. წინათ თითოეულ გვარს საკუთარისაჯარე ჰქონია, სადაც ამ გვარის შვილები დღეობებზე იკრიბებოდნენ და ღამეებს ათევდნენ. ფშავი
ფშავი — საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე. ისტორიულად იგი ხევსურეთთან ერთად ფხოვადიწოდებოდა. უძველეს წყაროებში სწორედ „ფხოვი“ გვხვდება, ფშავი და ხევსურეთი შედარებით გვიანდამკვიდრებული სახელწოდებებია. ფშავი მდებარეობს დუშეთის რაიონში ფშავის არაგვის ხეობაში. ფშავსესაზღვრება: ჩრდილო-აღმოსავლეთით - კავკასიონის მთავარი ქედი, რომელიც მას ჰყოფს თუშეთისა და პირაქეთახევსურეთისაგან, დასავლეთით - პირაქეთა ხევსურეთი, გუდამაყარი, ხანდო და ჭართალი, სამხრეთით -შიდაქართლი, აღმოსავლეთით - ერწო-თიანეთი.ფშაური კილო აღმოსავლეთ საქართველოს მთის დიალექტთა ე.წ. ფხოურიჯგუფის ერთი წევრია და ამ ჯგუფის სხვა წევრებთან შედარებით თავისებურ მდგომარეობაშია.ფშავი მდიდარია მცენარეულობით და მთელი მისი მიდამო შუაფხომდე შემოსილია ხშირ ფოთლოვანი ტყით.პირმზეში იზრდება: მუხა, იფანი და რცხილა. პირჩრდილში: წიფელი და თელა. მთის მწვერვალზე არყია. ტყისჯიშებში სჭარბობს: მუხა, წიფელი, ნეკერჩხალი და რცხილა. უთხოვარი დაცულია კაწალხევის ტყეში, რომლის მოჭრააკრძალულია. ფიჭვი იზრდება კუდოს ტყეში (მაღაროს ზემო). მრავალია ტყის მსხალი, ვაშლი და თხილი. იზრდება დახარობს კაკლის ხეც. ორწყალ-ზემო ფშავის არაგვის სათავისა და კავკასიონის ქედის მიმართებით ტყე თანდათანობითმცირდება, ის ბუჩქნარზე გადადის და მწვერვალებზე ალპიურ მდელოს ხალით იცვლება, სადაც ფართო სათიბები დასაძოვრებია. ფშავის მთავარი მდინარე არაგვია, რომელშიაც იწურებიან ფშავის კავკასიონის მაღალ და დახრამულმწვერვალებიდან გადმონახეთქი ნაკადები. ფშავის არაგვის სათავე ბოთანა-ბორბალოშია (3,135მ), რომელიცუმთავრესად შედგება სამი შენაკადისაგან: ბოთანას წყალი, ასისხევი და ბოგოჩარის ხევი. კავკასიონიდანდაქანებული არაგვი უკანაფშავიდან თანდათანობით დავაკებით მიმდინარეობს და აქ მას უერთდება წაწადა დავარეულა ახადთან, მათურხეულა (მათურის წყალი) დამასტესთან და ნაროულა და თეთრახევა შუაფხოსთან.ფშავის კლიმატი ბართან შედარებით მკაცრია და განეკუთვნება მთის ტყეების ჰავის ზოლს. ატმოსფერულინალექების წლიური რაოდენობა საშუალოა და მერყეობს 1000-1200 მმ-ს შორის. ფშავში ზომიერად ცივა, წლისსაშუალო ტემპერატურა ქვემო საფეხურზე 11 გრადუსია, ხოლო ზემოთ 5-მდე ჩამოდის. ზამთარი ცივია. გაზაფხულიგვიან დგება, ზაფხული თბილია, შემოდგომა კი მზიანი. წვიმიანი და ნისლიანი ამინდები უფრო გაზაფხულობით იცის.ქართულ ხალხურ პოეზიაში ფშაურ პოეზიას განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს, განსაკუთრებით ფშაურ კაფიას. პოეზიის ამ ჟანრს ახასიათებს ექსპრომტულ-დიალოგიური გაშაირება ორ მოპირდაპირე პირსა თუ ჯგუფს შორის.ფშავში 12 თემია და თითოეულ თემს თავისი სალოცავი – ხატი ჰყავს. ეს სალოცავებია: იახსარი (ქისტაურთა თემი),კოპალა (უძილაურთა თემი ), მთავარანგელოზი (გოგოჭურთა თემი), მთავარანგელოზი (ზურაბაულთა თემი),მთავარმოწამე (გოგოლაურთა თემი), მოხარნადე (წოწკურაულთა თემი), ძელის ანგელოზი (გაბიდაურთა თემი),პირცეცხლი (ჭიჩოელთა თემი), პირქუში (გოდერძაულთა თემი), კოტიას წმინდა გიორგი (წითელაურთა თემი),წყაროსთაველი (უკანაფშაველთა თემი ), მათურის თემი (მთავარაგგელოზი).
###
ხევსური არ ვარ დედით და მამით,
მაგრამ მთებით ვარ წმინდა ხევსური,
მაბკურე ცვარი შენი მთა-ბარის,
გაიერთგულე სული მწყემსური.
ჩამომაგლიჯე მკერდზე საკინძე,
უსმინე გული როგორ ხმაურობს,
ვეფხვებთან შებმა ერთხელ მაღირსე,
ერთხელ გამხადე ზვიადაური,
რომ დაფლეთილი მნახონ ყორნებმა
და მიხვდნენ ვაჟი ვარ სადაური....
ისე თბილა, ისე ლურჯი ცაა,
მზე უთუოდ ხევსურეთზე ფიქრობს,
პარნასი და პანთეონიცაა,
მაგრამ აქ სულ სხვა მთებია თითქოს...
მთაზე ხევსურს გაუშლია ფარა,
ეს ხევსური კიდევ ერთი მთაა,
ეს არაგვიც ერთ სიცოცხლედ კმარა,
სიცოცხლეზე უკეთესიცაა...
ნინო სარიშვილი
კაი ყმა
შემოდგომობით და ზამთრობით ვაჟა თბილისის ხშირი სტუმარი იყო. როდესაც გაზეთში მისი ლექსების ბეჭდვა იწყებოდა, ეს იმის ნიშანი იყო, რომ მთიდან ვაჟა ბარში ჩამოსულიყო. ამხანაგები ოხუნჯობდნენ კიდეც, რომ ვაჟა ჩამოვიდა და ხურჯინით ლექსები ჩამოიტანაო. ეს არა იმ გაგებით, რომ, თითქოს ლექსები მართლაც ხურჯინით ჩამოეტანოს, (ლექსებს მუდამ უბით ატარებდა), არამედ იმ აზრით, რომ ჩამოვიდა ვაჟა და მთაში დაგროვილი ლექსები ხურჯინით ჩამოიტანაო. ეს გამოთქმა ერთ-ერთ მხატვარს პირდაპირი მნიშვნელობით მიუღია და კიდეც დაუხატავს ვაჟა ხურჯინით ილიასთან, რომელსაც ლექსებს უკითხავს. ვაჟა ძალიან ამპარტავანი, პატივმოყვარე და “ჯენრლმენი” იყო. მე ის ქუჩაში ხშირად მინახავს, ხანდახან ეჭირა ხელში “ტროსტი”, ეცვა სუფთად დაწმენდილი ჩოხა-ახალუხი, გაკრიალებული წაღები ან ქართული წუღები და ყელზე კოხტად გადაგდებული ჰქონდა ყაბალახი. თავზე იხურავდა გარიბალდის ან ძვირფასი კრავის ფაფახს. ქუჩაში არა თუ ხურჯინით არ გაივლიდა, არამედ, ერთხელ პარკში შეხვეული სანოვაგეც კი არ დაიჭირა ხელში, პირში პაპიროსიც კი სათაკილოდ მიაჩნდა. მითუმეტეს ხურჯინით ილიას არ მიადგებოდა რედაქციაში.
სანდრო შაშიაშვილი
კაი ყმა
შემოდგომობით და ზამთრობით ვაჟა თბილისის ხშირი სტუმარი იყო. როდესაც გაზეთში მისი ლექსების ბეჭდვა იწყებოდა, ეს იმის ნიშანი იყო, რომ მთიდან ვაჟა ბარში ჩამოსულიყო. ამხანაგები ოხუნჯობდნენ კიდეც, რომ ვაჟა ჩამოვიდა და ხურჯინით ლექსები ჩამოიტანაო. ეს არა იმ გაგებით, რომ, თითქოს ლექსები მართლაც ხურჯინით ჩამოეტანოს, (ლექსებს მუდამ უბით ატარებდა), არამედ იმ აზრით, რომ ჩამოვიდა ვაჟა და მთაში დაგროვილი ლექსები ხურჯინით ჩამოიტანაო. ეს გამოთქმა ერთ-ერთ მხატვარს პირდაპირი მნიშვნელობით მიუღია და კიდეც დაუხატავს ვაჟა ხურჯინით ილიასთან, რომელსაც ლექსებს უკითხავს. ვაჟა ძალიან ამპარტავანი, პატივმოყვარე და “ჯენრლმენი” იყო. მე ის ქუჩაში ხშირად მინახავს, ხანდახან ეჭირა ხელში “ტროსტი”, ეცვა სუფთად დაწმენდილი ჩოხა-ახალუხი, გაკრიალებული წაღები ან ქართული წუღები და ყელზე კოხტად გადაგდებული ჰქონდა ყაბალახი. თავზე იხურავდა გარიბალდის ან ძვირფასი კრავის ფაფახს. ქუჩაში არა თუ ხურჯინით არ გაივლიდა, არამედ, ერთხელ პარკში შეხვეული სანოვაგეც კი არ დაიჭირა ხელში, პირში პაპიროსიც კი სათაკილოდ მიაჩნდა. მითუმეტეს ხურჯინით ილიას არ მიადგებოდა რედაქციაში.
სანდრო შაშიაშვილი
მამაჩემი ფოცხვერა და ვაჟა დიდი მეგობრები იყვნენ. ერთად დადიოდნენ ხოლმე სანადიროდ, საღამოობით კი ხინკლის კეთებას იწყებდნენ. ერთხელ ხინკალს რომ შეექცეოდნენ, ყველასათვის მოულოდნელად ვაჟა წამოდგა, გარეთ გავიდა, და შინ აღარ შემობრუნებულა. მამამ გამაგზავნა ერთი ნახე, რა დაემართა იმ კაცსო. მე ვაჟას სახლში მივირბინე და მის მეუღლეს ვკითხე: ვაჟას ხომ არაფერი დამართნია მეტქი?..
-აი ნახე რა დაემართაო!-მითხრა ვაჟას მეუღლემ.
მე მოკრძალებით შევედი ვაჟას ოთახში. იგი იჯდა და წერდა.
დათუნა ბაჩიაშვილი
ანა ლობჟანიძე
ფშავი
საქართველოს ისტორიულ გეოგრაფიული კუთხე მცხეთა-მთიანეთის მხარეში. ისტორიულად იგი ხევსურეთთან ერთად ფხოვად იწოდებოდა.იგი მდებარეობს დუშეთის რაიონში, ფშავის არაგვის ხეობაში. ჩრდ.აღმოსავლეთით მას ესაზღვრება კავკასიონის მთავარი ქედი, დასავლეთით პირაქეთა ხევსურეთი, სამხრეთით შიდა ქართლი, აღმოსავლეთით-ერწო-თიანეთი.ფშავის მთავარი მდინარეა-არაგვი. ფშავის კლიმატი ბართან შედარებით მკაცრია. ზამთარი საკმაოდ ცივია, ხოლო ზაფხული თბილი. ფშავში 12 თემია და თითოეულს თავისი სალოცავი ჰყავს ესენია: მთავარანგელოზი(გოგოჭურთა თემი), მთავარმოწამე(გოგოლაურთა თემი), კოპალა(უძილაურთა თემი)… თორმეტივე თემისთვის საერთო სალოცავს წარმოადგენს ლაშარის ჯვარი.
ქართულ-ხალხურ პოეზიაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ფშაურ კაფიას. პოეზიის ამ ჟანრს ახასიათებს ექსპრომტულ-დიალოგური გაშაირება ორ მოპირდაპირე პირსა თუ ჯგუფს შორის. კაფია ფშაველების კუთვნილებაა. ლექსით საუბარს მარტო ფშაველისგან თუ გაიგებ. ფშაური პოეზიის ხსენებისას არ შეიძლება არ ვახსენოთ ვაჟა-ფშაველა, რომლის სახლ-მუზეუმიც ჩვენ რამოდენიმე დღის წინ მოვინახულეთ, ჩემთვის ეს ერთ-ერთი საუკეთესო ექსკურსია იყო, რადგან ძალიან მიყვარს ვაჟა-ფშაველა და ზოგადად ეს მხარე. ვაჟას სახლში უამრავი საინტერესო ნივთი ვნახეთ. ჩემზე განსაკუთრებული შთავეჭდილება მოახდინა იმ მაგიდამ, სადაც ვაჟა-ფშაველა წერდა თავის უნიკალურ ნაწარმოებებს, ასევე საწოლმა სადაც მან სული დალია, შთამბეჭდავი იყო ვაჟას სამუშაო იარაღებიც და მისი მეუღლის მზითვები.
ფშავი
საქართველოს ისტორიულ გეოგრაფიული კუთხე მცხეთა-მთიანეთის მხარეში. ისტორიულად იგი ხევსურეთთან ერთად ფხოვად იწოდებოდა.იგი მდებარეობს დუშეთის რაიონში, ფშავის არაგვის ხეობაში. ჩრდ.აღმოსავლეთით მას ესაზღვრება კავკასიონის მთავარი ქედი, დასავლეთით პირაქეთა ხევსურეთი, სამხრეთით შიდა ქართლი, აღმოსავლეთით-ერწო-თიანეთი.ფშავის მთავარი მდინარეა-არაგვი. ფშავის კლიმატი ბართან შედარებით მკაცრია. ზამთარი საკმაოდ ცივია, ხოლო ზაფხული თბილი. ფშავში 12 თემია და თითოეულს თავისი სალოცავი ჰყავს ესენია: მთავარანგელოზი(გოგოჭურთა თემი), მთავარმოწამე(გოგოლაურთა თემი), კოპალა(უძილაურთა თემი)… თორმეტივე თემისთვის საერთო სალოცავს წარმოადგენს ლაშარის ჯვარი.
ქართულ-ხალხურ პოეზიაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ფშაურ კაფიას. პოეზიის ამ ჟანრს ახასიათებს ექსპრომტულ-დიალოგური გაშაირება ორ მოპირდაპირე პირსა თუ ჯგუფს შორის. კაფია ფშაველების კუთვნილებაა. ლექსით საუბარს მარტო ფშაველისგან თუ გაიგებ. ფშაური პოეზიის ხსენებისას არ შეიძლება არ ვახსენოთ ვაჟა-ფშაველა, რომლის სახლ-მუზეუმიც ჩვენ რამოდენიმე დღის წინ მოვინახულეთ, ჩემთვის ეს ერთ-ერთი საუკეთესო ექსკურსია იყო, რადგან ძალიან მიყვარს ვაჟა-ფშაველა და ზოგადად ეს მხარე. ვაჟას სახლში უამრავი საინტერესო ნივთი ვნახეთ. ჩემზე განსაკუთრებული შთავეჭდილება მოახდინა იმ მაგიდამ, სადაც ვაჟა-ფშაველა წერდა თავის უნიკალურ ნაწარმოებებს, ასევე საწოლმა სადაც მან სული დალია, შთამბეჭდავი იყო ვაჟას სამუშაო იარაღებიც და მისი მეუღლის მზითვები.
ლანა ისაევი
ხინკალი
თუ ფშავურ სამზარეულოზე ვისაუბრებთ, გვერდს ვერ ავუვლით ხინკალს. მის წარმოშობაზე მკვლევარები ბევრს დაობენ, თუმცა ერთზე ყველა თანხმდება, რომ იგი ფშავური კულტურის ნაწილია და სწორედ იქიდან გავრცელდა ჯერ მის მოსაზღვრე რაიონებში, შემდეგ კი ბარშიც ჩამოაღწია. ხინკლის განმარტება სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონში ცოტა განსხვავებულია, აქ იგი დუმის შაშხად არის მოხსენიებული. ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ხინკლის ფორმა თავისი ნაოჭებით წააგავს ბორჯღალს. როგორც ბატონმა ივანემ ამიხსნა, თუკი ამ კერძის ფორმა მართლაც აქედან მომდინარეობს, არც ეს იქნება გასაკვირი. ქართველებისთვის ხომ ბორჯღალი მზის, სიცოცხლის მარადი მოძრაობის სიმბოლოა, რომელსაც სავსებით შესაძლებელია, თავისი ასახვა კულინარიაშიც ჰქონოდა, თუმცა ეს მაინც ვარაუდია და არანაირი მტკიცებულება არ გააჩნია.
ხინკალი
თუ ფშავურ სამზარეულოზე ვისაუბრებთ, გვერდს ვერ ავუვლით ხინკალს. მის წარმოშობაზე მკვლევარები ბევრს დაობენ, თუმცა ერთზე ყველა თანხმდება, რომ იგი ფშავური კულტურის ნაწილია და სწორედ იქიდან გავრცელდა ჯერ მის მოსაზღვრე რაიონებში, შემდეგ კი ბარშიც ჩამოაღწია. ხინკლის განმარტება სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონში ცოტა განსხვავებულია, აქ იგი დუმის შაშხად არის მოხსენიებული. ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ხინკლის ფორმა თავისი ნაოჭებით წააგავს ბორჯღალს. როგორც ბატონმა ივანემ ამიხსნა, თუკი ამ კერძის ფორმა მართლაც აქედან მომდინარეობს, არც ეს იქნება გასაკვირი. ქართველებისთვის ხომ ბორჯღალი მზის, სიცოცხლის მარადი მოძრაობის სიმბოლოა, რომელსაც სავსებით შესაძლებელია, თავისი ასახვა კულინარიაშიც ჰქონოდა, თუმცა ეს მაინც ვარაუდია და არანაირი მტკიცებულება არ გააჩნია.
კახეთსა და თუშეთში ხინკალმა XIX საუკუნიდან, ხევსურეთში კი უფრო გვიან - XX საუკუნეში ჰპოვა გავრცელება. ფშავში ხინკალი მზადდებოდა ხახვით, პილპილით და ბეგქონდარათი ან კვლიავით. ხინკალს აუცილებლად ურევდნენ მცირე რაოდენობით დაკეპილ პიტნას, რაც კერძს შესანიშნავ არომატს სძენდა.
Комментариев нет:
Отправить комментарий